Bij rouwen denken mensen vaak aan het rouwen m.b.t. overlijden van een dierbare. Maar bij rouwen gaat het ook om andere verliezen waarmee je te maken kunt krijgen. Denk bijvoorbeeld aan:
- het verlies van werk
- het verlies van contacten
- het verlies van ‘me-time’ omdat iedereen thuis blijft en thuis werkt
- het verlies van school
- het verlies van een onbezorgde kindertijd
Basiszekerheden en fundamenten worden weggeslagen als je te maken krijgt met ingrijpende verliezen. Nu weten we allemaal dat rouw en verlies onlosmakelijk bij ons bestaan en bij het leven horen. Toch blijken een groot aantal mensen het erg moeilijk te vinden om te spreken met elkaar over ingrijpende verlieservaringen, het levenseinde, overlijden en de onvermijdelijke rouwperiode die daaraan vastzit. Het liefst vermijden we deze onderwerpen.
Complexe en gecompliceerde rouw
In deze ‘Corona-tijd’ word je dagelijks geconfronteerd met het leven en de dood. Hetzij in je naaste omgeving, of op social media, op tv , in de krant enz. Het is in ‘normale tijden’ al een hele uitdaging voor mensen om met verliezen om te gaan, weer op te staan en de draad van het leven op te pakken.
Gelukkig kunnen veel mensen veerkrachtig omgaan met verliezen, maar door Covid 19 en de gestelde maatregelen in de lock down, zijn er risicofactoren die veerkrachtig rouwen negatief beïnvloeden. Het is de verwachting dat veel vastgelopen rouwprocessen zich gaan aandienen in de komende periode. Of dat rouwprocessen zich ontwikkelen tot gecompliceerde en complexe rouwprocessen. Ik ga hieronder voor nu enkel in op de risicofactoren m.b.t. het omgaan met verlies van dierbaren in Coronatijd.
- zelfs gezonde en jonge mensen overlijden door Covid 19. Dat had men niet verwacht en het plotselinge en onverwachte overlijden is erg moeilijk om te accepteren.
- er is beperkte aanwezigheid bij stervende mensen. Waar normaal de familie, vrienden en anderen in het netwerk in een proces van vertraging, verstilling en in rust afscheid nemen, is dit door de gestelde maatregelen soms onmogelijk doordat de dierbaren geen bezoek kunnen/mogen brengen.
- geen afscheid kunnen nemen van je dierbare is vreselijk. Je levert je dierbare af in het ziekenhuis en ziet hem of haar nooit meer terug. Of je mag niet naar je ouder in het verpleeghuis waar een lock down geldt en kun je daardoor geen afscheid meer nemen.
- Er kan sprake zijn van ‘unfinished business’. Normaliter kun je in een laatste fase van iemands leven nog over en weer ‘spijt betuigen’, je gevoelens uiten, nog samen terugkijken op het leven dat je samen hebt gedeeld. Nog de dingen zeggen die je nog graag wilt zeggen.
- Het afscheid zelf in het crematorium is in kleine, intieme kring. Voor sommige mensen is dit prettig. Voor anderen juist niet. Zij vinden het belangrijk als er veel publiek is. Het geeft hen het gevoel dat hun dierbare van betekenis is geweest.
- de nabijheid, de steun en de lichamelijke troost van familie, vrienden en anderen uit het netwerk wordt gemist. Er is geen face to face steun, geen schouder om op uit te huilen. Veel eenzaamheid wordt gevoeld. Er wordt gesproken over ‘huidhonger’ in de media. Dat geldt zeker voor rouwenden.
- Soms staan de omstandigheden van het overlijden centraler dan de persoon. “Was het Covid19?”, is zo’n beetje de eerste vraag die gesteld wordt. De persoon staat minder centraal. Dit noem je miskende rouw.
Rouwen is een proces in de tijd
Je kunt niet zeggen hoe lang de rouw duurt. Het valt niet in de tijd te plaatsen. Het gaat om e-motie (juist het in beweging zijn). Zinnen als “De tijd heelt alle wonden” of “Je moet het een plaats geven” of “Je moet de overleden persoon leren loslaten”, roepen wrevel op en zorgen voor verwarring. Want hoe moet je het een plaats geven? Waar dan? En de tijd heelt alle wonden? Wat als je langer dan een jaar rouwt? Is dat dan niet goed? Rouwenden worden vaak boos als ze dit soort zinnen horen.
Alleen de tijd zorgt ervoor dat de rouw zachter wordt.
Voor werkgevers is het erg moeilijk wanneer de nabestaande weer op het werk verschijnt. Dezelfde persoon komt nl niet meer terug, is niet meer dezelfde, heeft veel last van prikkels en triggers en het duurt een poosje voordat het werk weer verzet kan worden zoals de werkgever dat van hem of haar gewend is.
Voor werkgevers daarom de volgende tips
- Geef mensen de tijd
- Ga niet te snel pathologiseren en doorverwijzen naar professionele hulpverleners
- Geef juist ZELF aandacht en steun
- Geef de boodschap: “ik wens je mildheid en tijd. Alles wat je nodig hebt om in beweging te komen en te blijven”.
Duaal proces model in Coronatijd
We stappen steeds meer af van de gebruikelijke indeling in rouwfasen om de rouw te begrijpen en inzichtelijk te maken. Tegenwoordig kan men zich meer vinden in ‘Het duaal proces model’ (van Stroebe & Schut). Het gaat uit van een verliesgerichte- en een herstelgerichte kant in het rouwen. We bewegen ons tussen beide kanten. De ene keer zitten we meer aan de verliesgerichte kant en zijn we bezig met de pijn en het verdriet, halen we herinneringen op en zoeken we troost en steun in het eindeloos vertellen en herhalen van verhalen over wat er gebeurd is aan onze familieleden, vrienden, collega’s enz. Door de strenge maatregelen m.b.t. Covid19 is het een stuk moeilijker om herinneringen op te halen, verhalen te delen, afscheid te nemen
Als we aan de herstelgerichte kant zitten, proberen we het leven weer een beetje op te pakken. Het is normaal dat we ook weer bezig zijn met toekomstgerichte handelingen. We gaan bijvoorbeeld weer boodschappen doen, we verzorgen de kinderen, we leren nieuwe taken. Ook zoeken we afleiding door te sporten, weer naar het werk te gaan, uit te gaan. Dat laatste is lastig wanneer als de sportclub dicht is, je niet naar je werk kunt, de kinderen thuis blijven omdat de school dicht is.
Rouwen doe je niet alleen
Maar laat dat in tijden van Corona nu juist heel lastig zijn. Veel mensen zitten alleen thuis, ontvangen weinig bezoek en gezinsleden zitten elkaar op de lip.
Aan de ene kant is het voor een aantal gezinnen juist fijn dat in deze rouwperiode de ratrace gestopt is, er geen moeten is. Het leven lijkt even stil te staan. Aan de andere kant is er ook niemand die je uit huis komt halen. Ook het verdriet zit opgesloten in huis.
Het is helpend om met elkaar te praten en bij elkaar te zijn in alle rust. Verstilling is nodig voor de rouw. Maar als je voortdurend elkaars verdriet ziet is erg verstikkend. Daarnaast zie je ook vaak in de gezinnen dat men elkaar wil sparen en niet praten over hun verdriet en gemis.
Inspiratie voor deze blog heb ik gehaald uit:
– een webinar met An Hooghe over rouwen in Coronatijd
– krantenberichten, nieuwsberichten over rouwen in Coronatijd
– praktijkervaringen met cliënten
